Dijital Bankalar Hakkında Yönetmelik Taslağı

Dr. Ali Tolga Erendaç

A. Giriş

Dijital Bankaların Faaliyet Esasları ile Servis Modeli Bankacılığı Hakkında Yönetmelik (“Yönetmelik”) Taslağı BDDK tarafından görüşe açılmıştır[1]. Yönetmeliğin 1/1/2022 tarihinde yürürlüğe girmesi hedeflenmektedir. Bu bilgilendirme notunda taslak Yönetmeliğin dijital banka ile ilgili getirdiği düzenlemelerin genel bir değerlendirmesi yapılacaktır. Servis modeli bankacılığına ilişkin değerlendirme ise ayrı bir bilgilendirme notunda ele alınacaktır.

B. Değerlendirme

1. Terim Meselesi

Taslak Yönetmelikte “dijital banka”, “elektronik bankacılık”, “servis bankası” ve “servis modeli bankacılığı” şeklinde terimler kullanıldığı ve bunların tanımlandığı görülmektedir. Uluslararası uygulamada dijital banka (digital bank) için “virtual bank”, “internet-only bank”, “neo bank”, “challenger bank” and “fintech bank” gibi farklı terimler kullanıldığı görülmektedir.  Hemen belirtelim ki “banka” terimi banka tüzel kişiliği ifade ederken, “bankacılık” terimi banka tüzel kişisinin faaliyet konusu ifade eder.

Taslak Yönetmelikte dikkat edilirse servis bankası ve servis modeli bankacılığını açıklamak için “servis” şeklinde yeknesak bir terim tercih edilmişken, dijital bankanın faaliyet konusunu ifade ederken “dijital bankacılık” teriminin kullanılmasından kaçınılmıştır. Bunun yerine “elektronik bankacılık” terimi tercih edilmiştir. “Dijital bankacılık” sadece m. 12’de cümle içinde geçmektedir. Terim birliği bakımından m. 12’deki ifadenin de elektronik bankacılık şeklinde düzeltilmesi gerekir. Diğer yandan Yönetmelik m. 16/ f. 2’de “mevcut bankaların faaliyetlerini dijitale taşıması” şeklinde bir ifadenin de kullanıldığı görülmektedir.

2. Dijital Bankalar Hakkında Mevzuat Yapan Diğer Ülkelerdeki Yaklaşımlar ve Taslak Yönetmelikte İzlenen Yöntem

TCMB’nin dahil olduğu 63 bankanın katılımı ile kurulan “Bank for International Settlements (BIS)” tarafından 2020 yılında hazırlanan raporda 30 ülkede dijital bankalarına ilişkin mevzuatının yapılmasında ele alınan yaklaşımlar incelenmiştir [2].

Rapora göre dijital banka, mevduat sigortası güvencesine tabi olarak fiziksel şube kanalları dışında elektronik hizmet kanallarından mevduat toplayabilen ve diğer hizmetleri sunabilen bankalardır. Geleneksel mevduat bankalarından ayrılan yönü, şubelerinin olmaması ve kısıtlı bir müşteri grubuna (genelde sadece tüketiciler ve küçük işletmelere) hizmet sunabilmektedir. Bunun dışında bankanın kurulması ve işleyişi bakımından mevduat bankalarından farklı bir yönü bulunmadığı için mevduat bankalarının tabi olduğu mevzuatın içinde düzenlemesi eğilimi hakim olmuştur. Özellikle asgari sermayesi konulması, faaliyet alanlarının sınırlı olması, üst yönetiminde teknoloji ile ilgili yöneticilerin bulunması, iş modelinin belirgin olması, siber risklerin yönetimi gibi konularda dijital bankalar için özel kurallar getirilmiştir.

Diğer ülkelerde izlenen yaklaşımın Taslak Yönetmelikte de etkili olduğu görülmektedir. Dijital banka, Bankacılık Kanunu (BaK) içinde ele alınmış ve Yönetmelikte sadece mevduat bankalarından farklılaşan yönlerine ilişkin kurallar getirilmiştir. Dijital bankayı diğer kredi kuruluşlardan (mevduat bankaları, katılım bankaları ile kalkınma ve yatırım bankalarından) ayıran yönü, fiziksel şube açamamaları ve faaliyet konusu ürün ve hizmetlerini sadece finansal tüketicilere ve KOBİ’lere sunabilmesidir.  Dolayısıyla dijital banka, Bankacılık Kanunu’na göre kuruluş ve faaliyet iznine tabi kredi kuruluşu türü olarak karşımıza çıkmaktadır (Servis bankası izne tabi ayrı bir banka değildir).

3. Dijital Bankanın Faaliyet Alanları

Dijital banka, Yönetmelikte aksi düzenlenmeyen hususlarda Bankacılık Kanunu ve alt diğer düzenlemelerine tabidir (Yönetmelik m. 4). Faaliyet konusu ürün ve hizmetlerini sadece finansal tüketicilere ve KOBİ’lere elektronik hizmet kanalları aracılığıyla (fiziksel şube açmadan) sunabilir (Yönetmelik m. 5).

Dijital bankanın sadece finansal tüketicilere ve KOBİ’lere hizmet sunabilmesi konusundaki istisna Yönetmelik m. 6/f. 2’de yer almaktadır. Buna göre bankalar, ödeme kuruluşları, elektronik para kuruluşları, KOBİ boyutunu aşan servis sağlayıcılar da belli ürünler bakımından dijital banka müşterisi olabilmektedir. Burada sayılanlar sınırlı sayıdadır. Dolayısıyla finansal kiralama şirketleri, faktöring şirketleri, varlık yönetim şirketleri, sigorta şirketleri, aracı kurumlar, portföy yönetim şirketleri gibi finansal kurumlar dijital bankanın müşterisi olamamaktadır.

Şube açmama kuralına aykırılık teşkil etmeyen hususlar için bazı istisnalar getirilmiştir. Buna göre müşteri şikayetlerini ele almak amacıyla fiziki yerler açılması (Yönetmelik m. 6/f. 1) ve ATM’ler aracılığı ile hizmet verilmesi (Yönetmelik m. 6/f. 2) ile üye işyerleri nezdinde nakit çekme ve para yatırma hizmeti verilmesi (Yönetmelik m. 6/f. 3) mümkündür. Ancak bu sayılanlar zaten hukuken şube niteliğinde olmadığından, şube açmama kurulana istisna olarak gösterilmesine gerek yoktur. Kaldı bunlar dışında telefon bankacılığı, kiosk vb. kanallardan taslak yönetmelikte bahsedilememiş olsa bile bu kanallar da şube niteliğinde olmadığından dijital bankanın bunlar aracılığı ile hizmet sunması genel kurula aykırılık teşkil etmeyecektir.

4. Faaliyet Yetkisine Göre Dijital Banka Türleri

Taslak Yönetmelik m. 5’de dijital bankanın faaliyette bulunabileceği konular bakımından sermayesine göre bir ayrım yapıldığı görülmektedir. Asgari sermayesi 1 Milyar TL olup da 2,5 Milyar TL’nin altında olanlar ile 2,5 Milyar TL’nin üzerinde olan dijital bankaların faaliyet konuları farklıdır.  

Asgari sermayesi 1 Milyar TL olup da 2,5 Milyar TL’nin altında olan dijital bankaların faaliyet alanları kısıtlıdır. Bu gruba “Dar Yetkili Dijital Bankalar” diyebiliriz. Dar yetkili dijital bankalar aşağıdaki faaliyetlerde bulunabilir ve bunlar dışında Bankacılık Kanunu (BaK) m. 4’de sayılan faaliyetleri yerine getiremez (Yönetmelik m. 5/ f. 2). Bu bankalar;

• Finansal tüketici ve KOBİ’ler ile diğer bankalardan mevduat toplayabilir.
• Finansal tüketici ve KOBİ’ler ile diğer bankalara kredi verebilir.
• Bankalar arası piyasalarda ya da para ve sermaye piyasalarında faaliyet gösterebilir.
• Ödeme kuruluşları ile elektronik para kuruluşlarına koruma hesabı açabilir.
• Bankacılık Kanunu m. 4‘de sayılmayan bir faaliyet türü de bu Taslak yönetmelik ile getirilmiş olup, dijital banka, servis modeli bankacılığı da yapabilir.  

Dar yetkili dijital bankaların BaK m. 4/f .1/ b. d’de düzenlenen nakdî ve kaydî ödeme ve fon transferi işlemleri, muhabir bankacılık veya çek hesaplarının kullanılması dahil her türlü ödeme ve tahsilat işlemlerinin yapabileceğine dair ifadeye ver verilmediği görülmektedir. Ancak mevduat toplama yetkisi olan bir bankanın bu yetkiye de sahip olması yerinde olacaktır.

Sermayesi 2,5 Milyar TL’nin üzerinde olanlar (Geniş Yetkili Dijital Bankalar) ise mevduat toplama, kredi verme, bankalar arası piyasalarda ya da para ve sermaye piyasalarında faaliyet gösterme, koruma hesabı açma ve servis modeli bankacılığı sunma yanında, BaK m. 4’de sayılan diğer tüm faaliyetleri yerine getirebilir (Yönetmelik m. 5/ f. 6).

Önemli bir düzenleme de finansal tüketicilere kullandırılacak bireysel krediler için kredi kartı limitlerinde[3] olduğu gibi sektör limiti getirilmektedir (Yönetmelik m. 5/ f. 6). Bir tüketicinin teminatsız kullanabileceği kredilerin toplam tutarı, aylık ortalama net gelirinin dört katı veya geliri tespit edilemiyorsa 10 bin TL’sıdır. Taşıt kredileri ve konut finansmanı veya diğer teminatlı krediler sektör limitine dahil değildir. Sektör limitinin sadece dijital bankalarca kullandırılan kredilere uygulanması rekabete aykırı nitelendirebilecek niteliktedir.

Dijital bankanın finansman ürünlerinde diğer bankalara göre aşırı düşük fiyatlar veya mevduat ürünlerine aşırı yüksek faiz oranları uygulamak gibi agresif fiyat politikaları belirlemesini engellemek amacıyla Kurum tarafından gerekli görülen her türlü tedbirin uygulanacağı da ayrıca düzenlenmişti (Yönetmelik m. 8).

5. Dijital Bankanın Kuruluş ve Faaliyet İzni Şartları

Dijital bankanın BDDK’dan kuruluş ve faaliyet izni alması gerekir. Kuruluş ve faaliyet izni alma şartları Bankacılık Kanunu’nda düzenlenen şartlar olup bunlara ilave olarak aşağıdaki şartların da sağlaması gerekir (Yönetmelik m. 10).  

• Asgari sermaye (1 Milyar TL) konulmalıdır (Yönetmelik m. 11).
• Yöneticilerinde belli şartlar sağlanmış olmalıdır. Bu kapsamda bilgi sistemlerinden sorumlu en üst düzey yöneticinin genel müdür yardımcısı seviyesinde olması ve aynı zamanda yönetim kurulunun doğal üyesi olması gerekir (Yönetmelik m. 12). Gerçi GMY’nin yönetim kurulunun doğan üyesi olması kurumsal yönetim ilkelerine uygun değildir. Çünkü dijital banka genel müdürü de aynı zamanda yönetim kurulunun doğal üyesidir. Yönetim kurulunda birbirine raporlayan yöneticilerin bulunması yönetim kurulu üyelerinin bağımsızlığı ilkesine uygun olmaz.
• Faaliyet programı ve iş planı hazırlanmalıdır (Yönetmelik m. 13).
• Bilgi sistemlerinin yeterlilik değerlendirmesi yapılmalıdır (Yönetmelik m. 14).

6. Kurulmuş Banka ve Şirketler İçin İzinler

Dijital banka yeni kurulan bir banka olması halinde kuruluş ve faaliyet alması gereklidir. Diğer yandan BDDK’nın denetimi altında olan ve hali hazırda faaliyet gösteren bankaların, ödeme kuruluşlarının, elektronik para kuruluşlarının, finansal kiralama şirketleri, faktöring şirketleri ile tasarruf finansmanı şirketlerinin dijital banka faaliyetleri için kuruluş ve/veya faaliyet izin almalarına gerek olup olmadığı bakımından bazı özel hükümler öngörülmüştür (Yönetmelik m. 16, 17, 18).  

• Mevduat bankaları ile katılım bankaları bir faaliyet genişleme izni başvurusu yapmadan faaliyetlerini dijitale taşıyabilecektir (Yönetmelik m. 16/ f. 1). Hatta dijital banka için aranan ilave şartların (örneğin asgari sermaye şartı vs.) yerine getirilmesi gerektiğine dair bir hükme bankalar bakımından yer verilmemiştir. Bu hükümden anlaşıldığı üzere mevduat ve katılım bankalarının bilinçli bir tercih olarak aynı dijital bankalar gibi faaliyet gösterebilecek olması ve tüketiciler ile KOBİ’ler dışındaki müşterilere de hizmet vermeye devam edebilecek olmasıdır. Ancak, bankalarının faaliyetlerini sadece dijitale taşıması sebebiyle şubelerini kısmen veya tamamen kapatması tercih etmesi, BDDK’nın uygun göreceği bir plan dahilinde yapılması şartına tabidir (Yönetmelik m. 16/ f. 2)

• Yatırım bankaları Yönetmelik m. 16/ f. 1’de yer alan “dijital bankalar dışındaki faaliyet izni almış diğer bankalar” ifadesi kapsamına girmektedir. Oysa yatırım bankaları mevduat toplayamazken, dijital bankanın mevduat toplaması mümkündür. Yatırım bankasının faaliyet genişleme izni almadan ve dijital banka için aranan ilave şartların yerine getirmesi gerekmeden faaliyetlerini dijitale taşıyarak mevduat toplayabileceği gibi bir yorum yapıldığında yatırım bankasının tüketiciler ve KOBİ’ler dışındaki müşterilere hizmet verip veremeyeceği konusuna açıklık getirilmesinde yarar vardır.

• Ödeme kuruluşları ve elektronik para kuruluşlarının dijital banka olabilmesi için dijital banka için aranan ilave şartların (örneğin asgari sermaye şartı vs.) yerine getirilmesi gerekir. Bunu sağladıktan sonra artık kuruluş izni alınmasına gerek olmadan dijital banka faaliyet izni için BDDK’ya başvurması gerekecektir (Yönetmelik m. 17). Dijital banka faaliyet izni alan geniş yetkili dijital banka her türlü ödeme ve tahsilat işlemleri yapabilir.  Ancak ne dar yetkili ne de geniş yetkili dijital banka elektronik para ihraç edemez.

• Finansman şirketleri ve tasarruf finansman şirketlerinin dijital banka olabilmesi için dijital banka için aranan ilave şartların (örneğin asgari sermaye şartı vs.) yerine getirilmesi gerekir. Bunu sağladıktan sonra artık kuruluş izni almasına gerek olmadan dijital banka faaliyet izni için BDDK’ya başvurması gerekecektir (Yönetmelik m. 18).  Hem dar hem de geniş yetkili dijital banka tüketici kredileri verebilir.

C. Sonuç

Öncelikle dijital bankalar hakkında diğer ülkelerce izlenen yönteme paralel bir yol izlenerek düzenleme yapılması yerinde olmuştur. Taslak Yönetmelikte dijital bankalar için getirilen düzenlemeler hakkında önerilerimiz şu şekildedir.

• Yönetmelik m. 5/ f. 2’de dar yetkili dijital bankaların BaK m. 4/f .1/ b. d’de düzenlenen nakdî ve kaydî ödeme ve fon transferi işlemleri, muhabir bankacılık veya çek hesaplarının kullanılması dahil her türlü ödeme ve tahsilat işlemlerinin yapabileceğine dair ifadeye ver verilmediği görülmektedir. Ancak mevduat toplama yetkisi olan bir bankanın bu yetkiye de sahip olması yerinde olacaktır.

• Yönetmelik m. 5/ f. 4 ile getirilen önemli bir düzenleme finansal tüketicilere kullandırılacak bireysel krediler için kredi kartı limitlerinde olduğu gibi bir sektör limiti getirilmesidir. Sektör limitinin sadece dijital bankalarca kullandırılan kredilere uygulanması rekabete aykırı nitelendirebilecek niteliktedir.

• Yönetmelik m. 6’ da dijital bankanın şube açmaması kuralına aykırılık teşkil etmeyen hususlar müşteri şikayetlerini ele almak amacıyla açılan yer açılması ve ATM’ler aracılığıyla hizmet verilmesi ve üye işyerleri nezdinde nakit çekme ve para yatırma hizmeti verilmesi şeklinde belirtilmiştir. Ancak bu sayılanlar zaten hukuken şube niteliğinde olmadığından genel kurala aykırılık teşkil etmez. Kaldı taslak yönetmelikte bahsedilememiş olsa bile dijital bankaların telefon bankacılığı, kiosk vb aracılığı ile hizmet sunabilmesi mümkündür. Dolayısıyla istisna sayılan hususların belirtilmesine gerek yoktur.

• Yönetmelik m. 12’de cümle içinde geçen “dijital bankacılık” ifadesinin Yönetmelikte tanımı yapılmış olan bir terim olan “elektronik bankacılık” şeklinde düzeltilmesi yerinde olur.
• Yönetmelik m. 12’de bilgi sistemlerinden sorumlu en üst düzey yöneticinin genel müdür yardımcısı seviyesinde olması ve aynı zamanda yönetim kurulunun doğal üyesi olması gerekeceği düzenlenmiştir. GMY’nin yönetim kurulunun doğan üyesi olması kurumsal yönetim ilkelerine uygun değildir. Çünkü dijital banka genel müdürü de aynı zamanda yönetim kurulunun doğal üyesidir. Yönetim kurulunda birbirine raporlayan yöneticilerin bulunması yönetim kurulu üyelerinin bağımsızlığı ilkesine uygun olmaz.
• Yönetmelik m. 16’da yer alan “dijital bankalar dışındaki faaliyet izni almış diğer bankalar” ifadesi kapsamına yatırım bankaları da girmektedir. Oysa yatırım bankaları mevduat toplayamazken, dijital bankanın mevduat toplaması mümkündür. Yatırım bankasının faaliyet genişleme izni almadan ve dijital banka için aranan ilave şartların yerine getirmesi gerekmeden faaliyetlerini dijitale taşıyarak mevduat toplayabileceği gibi bir yorum yapıldığında yatırım bankasının tüketiciler ve KOBİ’ler dışındaki müşterilere hizmet verip veremeyeceği konusuna açıklık getirilmesinde yarar vardır.

---

[1] http://www.bddk.org.tr/Mevzuat/DokumanGetir/1050

[2] Financial Stability Institute (FSI) FSI Insights on policy implementation No 27 Regulating fintech financing: digital banks and fintech platforms By Johannes Ehrentraud, Denise Garcia Ocampo, Camila Quevedo Vega, August 2020, https://www.bis.org/fsi/publ/insights27.pdf

[3] Kredi kartında sektör limiti hakkında bkz. Ali Tolga Erendaç, Kredi Kartı Sözleşmesi, 1. Baskı, Istanbul, 2021, s. 214.

Bu dokuman Erendaç Hukuk Danışmanlık & Avukatlık tarafından hazırlanmış olup, her hakkı saklıdır.

© 2021