Aile Anayasası Kapsamı

Dr. Ali Tolga Erendaç

Aile şirketlerinin kurumsallaştırılmasında önemli aşamalarından birisi “aile anayasası” hazırlanmasıdır. Bu bilgilendirme notumuzda aile anayasaları kapsamı hakkında genel bir bilgilendirme yapılacaktır.

Şirket ortakları arasında yapılan sözleşmeler uygulamada esas sözleşme (articles of association), ortaklar sözleşmesi (shareholders agreement) ve aile anayasası (family constution) şeklinde karşımıza çıkmaktadır.  

Esas sözleşme Türk Ticaret Kanunu’nda (TTK) düzenlenmiştir. Ticaret şirketlerinde esas sözleşmesi yapılması şekle tabidir.

Ortaklar sözleşmesi, esas sözleşmede düzenlenemeyen konuların düzenlenmesi için yapılır. Mevcut bir şirketin bir kısım payların devralınması halinde beraber çalışacak yeni ortaklar arasındaki ilişkileri düzenlemek için de başvurulan bir metindir. Daha çok şirketin yönetim ve temsili, payların devri, genel kurul ve yönetim kurulunun seçimi ve çalışma şekli gibi konular düzenlenir.

Aile anayasasında ise şirketin mevcut pay sahiplerinin ömründen daha uzun yaşayabilmesi için yeni nesillerin şirket yönetimine hazırlanması amacıyla gündeme gelir.

Esas sözleşme şirket kurucu ortakları arasında kurulur ve sonradan pay sahibi olacak kişileri de bağlar. Sonradan pay sahibi olacakları bağlaması yönüyle aile anayasaları ve hissedarlar sözleşmesi gibi diğer ortaklık sözleşmelerinden ayrılır. Ancak her istenen konu esas sözleşmelerde düzenlenemediği için de diğer ortaklık sözleşmelerine ihtiyaç duyulur. Bu nedenle aile anayasası hükümlerinin esas sözleşme gibi sonradan şirket pay sahibi olanlara uygulanabilmesi için yeni pay sahiplerinin de aile anayasasına taraf olunması için bazı mekanizmaların kurulması gerekir. Mesela mevcut ortaklardan birinin teklifi ve çoğunluğun kabulü üzerine yeni pay sahiplerinin sözleşmeye katılabilmesine yönelik hükümler konulabilir.

Aile anayasaları  sadece bir şirket için düzenlenebilecekken, şirketler topluluğu için de düzenlenebilir. Mevcut ortakların işlerini büyüterek yeni sektörlere girmesi olasıdır. Dolayısıyla aile anayasalarında henüz ortada olmayan ama sonradan yeni kuruluş veya devralma şeklinde aile malvarlığına eklenebilecek şirketler için de aile anayasalarında düzenleme yapılması yerinde olur.

İki veya daha fazla kişinin ortak olması ile kurulan bir şirketin zamanla büyümesi üzerine şirket paylarının ve yönetiminin kurucu ortakların kardeş, eş ve çocukları gibi kan hısımlarına veya damat, gelin gibi sıhri hısımların devri gündeme gelir. Şirketin ilk zamanlarında kurucu aile büyüklerinin kişisel değerleri ile şirket değerleri birbiri ile örtüşür. Adeta şirket değerleri kişisel değerler ile aynıdır. Ancak zaman içinde şirkete yeni bireylerin katılması, yönetim profesyonelleşmesi gibi nedenlerle değerlerin çatışması kaçınılmaz olur. Dolayısıyla aile anayasalarında, şirketlerin değerleri ile kişisel değerlerin çatışması halinde uygulanacak ilkeler belirlenir.

Aile bireylerinin ve ortakların birbirine karşı davranış kuralları, şirket profesyonellerine karşı davranış kuralları da aile anayasalarında düzenlenen konulardır. Şirket yönetiminin profesyonel yönetime devredilmesinden sonra en çok şikayet edilen konular, kurucuların mikro yönetim yapması, işleri devredememesi, görev ve yetkilerin açıkça belirlenememesidir. Aile anayasaları tek başına bu sorunları çözmek için elbette yeterli değildir. Ancak uygulanacak temel ilkelerin düzenlendiği metinler olması nedeniyle çok önemlidir.  Nihai çözümler, aile anayasasında düzenlenen temel ilkeler kapsamında detaylar şirketin kurumsallaşması yönünde yapacağı geliştirmeler ile gerçekleştirilir.

Şirketlerdeki pay dağılımı kompozisyonu değişiklikleri, şirket paylarını üçüncü kişilere devri, diğer tarafların ön alım haklarına ilişkin konulardaki uygulanacak kurallar aile anayasalarında ele alınan diğer konulardır.   

Ortakların şirkete borçlanması, kâr payı avansı veya kâr payı dağıtımı, şirket hesaplarından yapılan kişisel harcamaların yönetimi gibi konulara da aile anayasalarında ayrıca yer verilir.

Önemli bir konu da şirketlerde karar mekanizmalarının sağlıklı işletilebilmesidir. TTK’da düzenlenen şirket yönetim kurulları aile şirketlerinde genelde tescile tabi kararların alınması için kullanılmaktadır. Şirket için önemli kararlar ayaküstü yapılan görüşmelerde alınmaktadır. Oysa, sağlıklı kararların alınması karar öncesi ön hazırlık yapılması, gerekli ön bilgilerin toplanması, sağlıklı bir tartışma ortamı içinde müzakere edilmesine bağlıdır. Dolayısıyla aile anayasasında karar mekanizmaların çalıştırılmasına yönelik mekanizmalara da yer verilmelidir. Şirketlerin yönetim kurullarından bağımsızı aile konseyi kurulması yaygın bir uygulamadır. Konsey’de alınan kararların bağlayıcı olmasını sağlayan mekanizmaların da kurulması gereklidir.

Son olarak aile anayasasından doğan yükümlülüklere aykırılık, aykırı davranan tarafa uygulanacak yaptırımlar de aile anayasalarında düzenlenmesi gereken konulardır.

Bu dokuman Erendaç Hukuk Danışmanlık & Avukatlık tarafından hazırlanmış olup, her hakkı saklıdır.

© 2022