Ödemelerde Kripto Varlıkların Kullanılmamasına Dair Yönetmeliğin Getirdikleri

Dr. Ali Tolga Erendaç

A. Giriş

Ödemelerde Kripto Varlıkların Kullanılmamasına Dair Yönetmelik (Yönetmelik) 16 Nisan 2021 tarih ve 31456 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmış olup, 30 Nisan 2021 tarihinde yürürlüğe girecektir. Bu bilgilendirme notunda ilk defa düzenleme konusu yapılan kripto varlıklar (kripto paralar) hakkında yapılan bu düzenlemenin getirdikleri konusunda genel bir değerlendirme yapılacaktır.

B. Değerlendirme

 1. Yönetmelik Yapılmasının Gerekçeleri

Kripto varlıklar, 6493 sayılı Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun kapsamında ele alınmış ve Yönetmelik de bu Kanun’a dayanılarak çıkarılmıştır. Yönetmeliği yürütmekle görevli kurum, TCMB’dir.

TCMB’nin Yönetmelik ile ilgili yaptığı basın açıklamasında[1] kripto varlıkların herhangi bir düzenleme ve denetim mekanizmasına tabi olmaması, merkezi bir muhatabın bulunmaması, piyasa değerlerinin aşırı oynaklık göstermesi, anonim yapıları nedeniyle yasadışı faaliyetlerde kullanılabilecek olması, cüzdanların çalınabilmesi veya sahiplerinin bilgileri dışında usulsüz olarak kullanılabilmesi ile işlemlerin geri dönülemez nitelikte olması gibi nedenlerle ilgili taraflar açısından önemli riskler barındırdığı belirtilmiştir. Son dönemde söz konusu varlıkların ödemeler alanında kullanılmasına ilişkin çeşitli girişimlerin oluşmaya başladığının gözlendiği söylenmiş ve bu varlıkların ödemelerde kullanılmasının, yukarıda bahsedilen sebeplerle işlemin tarafları açısından telafisi mümkün olmayan mağduriyetler yaratma ihtimalinin bulunduğu ve bu alanda mevcutta kullanılan yöntem ve araçlara karşı güven zafiyeti meydana getirebilecek unsurlar içerdiği ifade edilmiştir.

Basın açıklamasından Yönetmelik ile düzenleme yapılmasının temel gerekçesi bahsi geçen risklerin meydana gelmesinin önlenmesi amacıyla kripto varlıkların ödeme aracı olarak kullanılmasının yasaklanması olduğu anlaşılmaktadır.  

2. Kripto Varlık İçin Bir Tanım Yapılmıştır

Yönetmelik ile ilk defa kripto varlık tanımı yapılmıştır. Bu tanımda kripto varlığın, dağıtık defter teknolojisi veya benzer bir teknoloji kullanılarak sanal olarak oluşturulup dijital ağlar üzerinden dağıtımı yapılan gayri maddi varlık olduğu ifade edilmiştir. Ayrıca kripto varlığın itibari para, kaydî para, elektronik para, ödeme aracı, menkul kıymet veya diğer sermaye piyasası aracı olarak nitelendirilmeyeceği de belirtilmiştir.

AB mevzuatında hazırlanan düzenleme taslağında[2] da kripto para yerine kripto varlık (crypto-asset) terimi tercih edilmiş ancak daha geniş bir tanım yapılmış ve haklar da tanım kapsamına alınmıştır (“crypto-asset” means a digital representation of value or rights which may be transferred and stored electronically, using distributed ledger technology or similar technology).  Bu taslakta “electronic money token” or “e-money token” ve “utility token” gibi varlıkların birer kripto varlık türü olarak kabul edilerek ayrıca tanımlandığı görülmektedir (“electronic money token” or “e-money token” means a type of crypto-asset the main purpose of which is to be used as a means of exchange and that purports to maintain a stable value by referring to the value of a fiat currency that is legal tender). (“Utility token” means a type of crypto-asset which is intended to provide digital access to a good or service, available on DLT, and is only accepted by the issuer of that token)

Yönetmelikten önce de dağıtık teknolojiler (en bilinen örneği Blockchain) kullanılarak üretilen varlıkların (örneğin Bitcoin) hukuki niteliği konusunda görüşler ileri sürülmüştür. Bir alacak hakkı mı, mülkiyet hakkına konu olabilen bir eşya mı, yoksa fikri haklara konu olan bir eser mi tartışılmıştır[3].  Yönetmelikteki tanıma bakıldığında, şifre ile okunabilen harf ve sayılardan oluşan kripto varlığın “maddi olmayan varlık” olduğu belirtilerek, fiziki (cismani)  varlığı olmayan doğal güçler gibi (örneğin elektrik enerjisi) taşınır eşya hükümlerinin uygulanabildiği bir değer olduğu görüşünün etkili olduğu görülmektedir. Bunun anlamı, kripto varlıkların, mülkiyet hakkına konu olması, devredilebilmesi, rehin verilmesinin mümkün olması nedeniyle sonradan yapılacak olan düzenlemelerde özel hüküm bulunmayan hallerde Türk Medeni Kanunu’nun taşınır eşyaya ilişkin hükümlerinin kıyasen uygulanabilecek olmasıdır.

3. Kripto Varlıkların Alınıp Satılması Yasak Değildir

Kripto varlıkların alım satımına imkan veren platformları üzerinden alınıp satılması mümkündür. Yönetmelik bunların alım satımına herhangi bir yasaklama ya da kısıtlama getirmemiştir.

4. Kripto Varlıkların Ödeme Aracı Olarak Kullanılması Engellenmiştir

Ekonomik açıdan malların değiş tokuş edilmesini sağlayan araç, paradır. Para, hemen hemen her değerin satın alınabilmesini mümkün kılar. Hukuki anlamda para, bazı borç ilişkilerinde borcun konusunu oluşturur[4]. Hukuki ilişkilerde taraflardan birinin karşı tarafa bir miktar paranın mülkiyetini devir borcunu yüklendiği -mesela satış, kira, vekalet, eser, hizmet sözleşmesi gibi- sözleşmelerden tarafların birisi bakımından doğan borç, para borcu olarak ifade edilir.

Türk hukukunda “ödeme” terimi, para borcunun ifa edilmesi eylemini ifade eder[5]. Para borçlarının ifası için kullanılan araçlar da ödeme aracı olarak ifade edilir[6]. Para borcu, nakdi veya kaydî bir miktar paranın borçlu tarafından alacaklıya verilmesiyle (ödeme yapılarak) ifa edilir. Alacaklının kabul etmesi şartıyla para borcunun para dışında başka araçlarla –mesela kambiyo senedi, menkul kıymet– ile ifa edilmesi mümkündür.

Bu Yönetmeliğin asıl amacının kripto varlıkların, bir ödeme aracı olarak kullanılmasının yasaklanması olduğu anlaşılmaktadır. Dolayısıyla ev, otomobil, beyaz eşya satın alınması halinde satış bedelinin kripto varlık ile ödenmesi Türkiye’de mümkün olamayacaktır.

5. Kripto Varlıkların Alıp Satarken Bedelinin Ödenmesine Ödeme Kuruluşları ile Elektronik Para Kuruluşlarının Aracılık Etmesi Yasaklanmıştır

Para borçlarının ödenmesi için tarafların birbirine para göndermesi hizmetini verebilecekler 6493 sayılı Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun[7] ile sınırlandırılmıştır. Bunlar bankalar, ödeme kuruluşları ile elektronik para kuruşlulardır.

Yönetmelikten önce kripto para platformları aracılığı ile kripto para alım satımı yapılırken para ödeme işlemlerinin tümü aracılığı ile yapılması mümkün iken, Yönetmelik ile ödeme hizmeti kuruluşları ile elektronik para kuruşları kripto varlıklar ile ilgili hizmetler sunan platformlara fon aktarım hizmeti sunmaları yasaklanmıştır. Dolayısıyla sadece bankalar üzerinden bu işlemler yapılabilecektir.

6. Kripto Varlık Platformlarının Faaliyetleri Belirtilmiştir

Yönetmelik ile kripto paralara ilişkin platformların verebileceği hizmetler sayılmıştır. Bu platformların alım satım, saklama, transfer veya ihraç hizmeti verebileceği belirtilmiştir. Dolayısıyla, bu tür platformların faaliyetlerinin daha sonra düzenlemeye tabi tutulacağı anlaşılmaktadır.

C. Sonuç

Kripto varlıklar hakkındaki Yönetmelik kapsamında şu sonuçlara varmamız mümkündür.

• Kripto varlıkların, fiziki (cismani) varlığı olmayan doğal güçler gibi (örneğin elektrik enerjisi) taşınır eşya hükümlerinin uygulanabildiği bir değer olduğu görüşünün Yönetmelikte yapılan tanımda etkili olduğu görülmektedir.
• Kripto varlıkların, alım satımı yasaklanmamıştır ancak alım satımı için platformlara yapılacak ödemelerin sadece bankalarca yapılmasına izin verilmiştir.
• Kripto varlıkların bir ödeme aracı olarak kullanılması yasaklanmıştır. Örneğin Amerika Birleşik Devletleri’nde Tesla marka otomobillerin Bitcoin karşılığı satılması gibi bir uygulama Türkiye’de mümkün olmayacaktır.
• Kripto varlık alım satımı gerçekleştiren platformların verebileceği hizmetlerin neler olabileceğinin belirtilmesi, kripto varlıklar ile ilgili bundan sonra yapılacak düzenlemelerin (platformların faaliyetlerinin düzenlenmesi, Mali Suçları Araştırma Kurulu tarafından yapılabilecek düzenlemeler, belge ve kayıt düzeni vb.) ilk adımı olarak değerlendirilebilir.

---

[1]     https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/TR/TCMB+TR/Main+Menu/Duyurular/Basin/2021/DUY2021-17

[2]     Proposal for a Regulatıon Of The European Parlıament And Of The Council on Markets in Crypto-assets, and amending Directive (EU) 2019/1937https://eur-lex.europa.eu/resource.html?uri=cellar:f69f89bb-fe54-11ea-b44f-01aa75ed71a1.0001.02/DOC_1&format=PDF

[3]     Fatih Bilgili/Fatih Cengil, Bitcoin Özelinde Kripto Paraların Eşya Niteliği Sorunu (The Question of Property Qualification of Cryptocurrencies Specific to Bitcoin),  https://ssrn.com/abstract=3432713,

[4]     Para borcu için bkz. Kemal Oğuzman, Rona Serozan, Borçlar Hukuku Genel Bölüm, İfa- İfa Engelleri- Haksız Zenginleşme, 3. Cilt,7. Bası, İstanbul, 2017, s. 97; Turgut Öz, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 16. Bası, Cilt 1, İstanbul, 2018, s. 291; Tekinay/ Akman/ Burcuoğlu/ Altop, Tekinay Borçlar Hukuku, 7. Bası, İstanbul 1993, s. 771.

[5]     Para borçlarının ifası için bkz. Oğuzman/ Öz, Genel Hükümler C.1, s. 291; Serozan, İfa-İfa Engelleri, s. 97; Tekinay/ Akman/ Burcuoğlu/ Altop, s. 771.

[6]     Ekonomik işlevleri bakımından poliçe, bono ve çeki ödeme aracı olması konusunda bkz. Bozer/Göle, Kıymetli Evrak Hukuku, s. 60; Ülgen/ Helvacı/ Kaya/ Nomer Ertan, Kıymetli Evrak Hukuku, s. 102.

[7]     RG, 27/6/2013, 28690

Bu dokuman Erendaç Hukuk Danışmanlık & Avukatlık tarafından hazırlanmış olup, her hakkı saklıdır.

© 2021